Dzieje się - Sztuka

"Gorzkie wspomnienie dzieciństwa" - symbol głodu na Ukrainie z aktualnym przesłaniem

2022-03-14 13:15:22

Niepozorna, wychudzona dziewczynka przyciskająca do piersi kilka kłosów zboża stała się poruszającym symbolem ludobójstwa popełnionego na narodzie ukraińskim 90 lat temu, wokół którego koncentruje się ukraińska tożsamość. Przed pomnikiem autorstwa Petra Drozdovskiego politycy składają wieńce, a zwykli przechodnie zostawiają jabłka upamiętniając ofiary Wielkiego Głodu.

Pomnik „Gorzkie wspomnienie dzieciństwa” Petra Drozdovskiego odnosi się bezpośrednio do Wielkiego Głodu – okrutnej zbrodni, która miała miejsce w latach 1932-33, głównie na terytorium Ukrainy (ukraińska nazwa - Hołodomor - oznacza dosłownie „zamorzenie głodem”). Głód nie był skutkiem zjawisk naturalnych, lecz zaplanowanym efektem polityki ZSRR, do którego Ukraina należała od 1922 r. Głównym celem było wyeliminowanie oporu mieszkańców ukraińskich wsi, którzy nie popierali nowych rządów oraz wprowadzonej przez nie przymusowej kolektywizacji rolnictwa. Aby ukarać chłopów, zmuszano ich do nieodpłatnych dostaw produktów rolnych, a na wsie, które nie spełniały wyśrubowanych norm nakładano obowiązek wypełnienia ich piętnastokrotnej wartości. W praktyce oznaczało to odbieranie ludziom wszystkich zapasów żywności, łącznie z ziarnem przeznaczonym na zasiew w kolejnym roku.

Aby całkowicie odciąć ich od możliwości zdobycia jedzenia, uniemożliwiono migrację do miast, a w sierpniu 1932 r. wprowadzono dekret „O ochronie własności przedsiębiorstw państwowych, kołchozów i współpracy oraz umacnianiu własności publicznej (socjalistycznej)”. Zgodnie z nim za zerwanie choćby pięciu kłosów z kołchozowego pola groziła kara 10 lat łagru lub egzekucja. Przepisy zwyczajowo nazwano „prawem pięciu kłosów” - dokładnie tyle przyciska do piersi dziewczynka wyrzeźbiona przez Drozdovskiego. Tak ostre restrykcje nie miały żadnego uzasadnienia. Ukraińskie pola należały do najżyźniejszych w Europie, a zabrane chłopom jedzenie gniło z braku możliwości przetransportowania wszystkiego w głąb ZSRR.

Dzieci, takie jak dziewczynka z pomnika, stanowiły znaczną część ofiar Hołodomoru. Dziś nie da się dokładnie obliczyć, ile ich było. Według różnych szacunków w latach 1932-33 z powodu głodu zmarło od 6 do 10 milionów osób, z czego większość na terenie Ukraińskiej SRR. Prawdziwej skali zapewne nigdy nie poznamy, bo władze ZSRR zadbały o to, by nikt nie dowiedział się o prowadzonej przez nie zbrodniczej polityce. W aktach zgonu wpisywano fałszywe przyczyny śmierci, mówienie o Wielkim Głodzie traktowano jako propagandę antyradziecką i surowo karano, a zachodnie media aktywnie dezinformowano wykorzystując tak zwanych „pożytecznych idiotów”. Ta machina propagandowa zadziałała bezbłędnie i historia Wielkiego Głodu bardzo długo pozostawała niemal nieznana. Dopiero w XXI w. wiele państw (w tym Polska) uznało go oficjalnie za ludobójstwo. Władze rosyjskie stanowczo odrzucają to stanowisko.

Dla upamiętnienia tragedii jaka dotknęła naród ukraiński, w jej 75. rocznicę otwarto w Kijowie Narodowe Muzeum Wielkiego Głodu - Ludobójstwa. Jego głównym celem jest edukowanie na temat Hołodomoru. „Gorzkie wspomnienie dzieciństwa” jest jedną z rzeźb stojących na terenie otaczającym obiekt - być może najbardziej wymowną. To właśnie pod nią odwiedzający Ukrainę politycy oddawali szacunek ofiarom, a zwykli kijowianie zostawiali znicze i jabłka. Dwa kolejne, identyczne pomniki znajdują się w Kanadzie (w Winnipeg i Toronto), dokąd wyemigrowało wielu ocalałych z Wielkiego Głodu.

Historię Wielkiego Głodu i walki jednego człowieka o to, żeby świat dowiedział się o tej wielkiej tragedii narodu ukraińskiego, opowiedziała Agnieszka Holland w filmie „Obywatel Jones”. Jest to oparta na faktach historia widziana oczyma walijskiego dziennikarza, który w 1933 roku na własny koszt przybył do Moskwy, gdzie lekceważąc zakaz podróży wsiadł 7 marca do pociągu do Charkowa, po czym wysiadł na przypadkowej stacyjce i z plecakiem pełnym żywności rozpoczął pieszą wędrówkę po wsiach Ukrainy, gdzie zastał głód na skalę, jakiej świat nie widział. Został oskarżony o szpiegostwo i dostał dożywotni zakaz wjazdu do ZSRR. Reporterskie śledztwo Garetha Jonesa prawdopodobnie przyczyniło się do jego śmierci, a przy okazji stało się inspiracją do powstania jednej z najsłynniejszych powieści XX wieku – „Folwarku zwierzęcego” George'a Orwella.